កាប៊ុល៖ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីយោធាអាមេរិកបានដកកងទ័ពរបស់ខ្លួនទាំងអស់ចេញពីអាហ្វហ្គានីស្ថាន ក្រុមចលនាជ្រុលនិយមអ៊ីស្លាមតាលីបង់ ដែលគេស្គាល់ជាយូរមកហើយបានធ្វើការវាយកាន់កាប់បាននូវចំនួនទីក្រុងធំៗជាច្រើន ក្នុងនោះរួមមានទីក្រុងកាប៊ុលផងដែរ ដែលធ្វឲ្រក្រុមមួយនេះអាចឡើងកាន់កាប់ប្រទសអាហ្វហ្គានីស្ថានជាថ្មីម្តងទៀត។ ចំណែកឯប្រធានាធីបតីអាហ្វហ្គានីស្ថានលោក Ashraf Ghani បានធ្វើការរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសមួយនេះស្ងាត់ៗ ។

ដូច្នេះតើក្រុមតាលីបង់ជានរណា ហើយក្រុមមួយនេះកើតឡើងដោយរបៀបណា? តើពួកគេមកពីណា ហើយហេតុអ្វីបានជាអាហ្វហ្គានីស្ថានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមមួយនេះ?ក្រុមតាលីបង់ឬតាលីបង់ត្រូវបានគេស្គាល់ជាផ្លូវការថាតាលីបង់។ រដ្ឋអ៊ីស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន (IEA) គឺជាក្រុមភេរវករអ៊ីស្លាមនិងក្រុមនយោបាយជ្រុលនិយម។

តាលីបង់មានក្រុមរ៉ាឌីកាល់ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា (ក្រុមជ្រុលនិយម)ជាច្រើននៅមជ្ឈឹមបូព៌ា ពោលគឺ“ អ្នកបង្កើតក្រុមទាំងនោះគឺជាសហរដ្ឋអាមេរិក” នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់។ ចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៨០ សហរដ្ឋអាមេរិកបានព្យាយាមធ្វើអន្តរាគមន៍ក្នុងអំណាចសូវៀតបន្ទាប់ពីសូវៀតបានលុកលុយប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៩ ។

ដំបូងតាលីបង់ (ពីពាក្យថាតាលីបមានន័យថានិស្សិត) គឺជាយុវជនដែលបានសិក្សាសាសនា។ ដោយក្រុមតាលីបង់មួយនេាះបានចាប់ផ្តើមប្រមូលសមាជិកនៃយុទ្ធជនរ៉ាឌីកាល់(ក្រុមជ្រុលនិយមផ្សេងៗជាច្រើនទៀត) ឬមូចាហ៊ីដេន ដើម្បីធ្វើការទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានរបស់សូវៀត។ ដោយក្រុមនេះមានការរីកដុះដាលកាន់តែខ្លាំងឡើង ៗ និងខ្លាំងក្លាក្រោមការគាំទ្ររបស់របស់អាមេរិក។ នៅឆ្នាំ ១៩៨៩ សូវៀតបានដកកងទ័ពរបស់ពួកគេ។ ក្នុងនោះផងដែររដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្គានីស្ថានបានដួលរលំ ស្របពេលសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅអាហ្វហ្គានីស្ថានបានផ្ទុះឡើង។

នៅឆ្នាំ ១៩៩៤ លោក មូលឡាម៉ូ ហាម៉ាត់អូម៉ាជាគ្រូបង្រៀនសាសនានៅទីក្រុងកាន់ដាហាបានដណ្តើមអំណាចជាផ្លូវការនិងបង្កើតក្រុមតាលីបង់ហើយបានកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុលនៅឆ្នាំ ១៩៩៦ ។

សព្វថ្ងៃតាលីបង់មិនមែនជាក្រុមភេរវករតូចមួយដែលលាក់ខ្លួននៅវាលខ្សាច់នោះទេ។ ប៉ុន្តែជាអង្គការធំមួយគិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៧ តាលីបង់មានសមាជិកប្រហែល ២០ ម៉ឺននាក់និងអ្នកប្រយុទ្ធមានដ៏ជំនាញប្រហែល ៦០.០០០ នាក់ប្រដាប់ដោយឧបករណ៍ទំនើប។ ហើយអំណាចគឺដើម្បីប្រមូលមនុស្សកាន់តែច្រើនឡើង ៗ គ្រប់ពេលវេលា។

តាលីបង់ក៏បាននិយាយផងដែរថា“ សង្គ្រាមគឺជាការប្រយុទ្ធដើម្បីព្រះ។ នៅពេលណាដែលបងប្រុសរបស់យើងម្នាក់ស្លាប់ នោះបងប្រុសបន្ទាប់ថ្មីរបស់យើងម្នាក់នឹងឡើងត្រៀមខ្លួនដើម្បីជំនួសនៅពេលណាមួយ យើងមិនដែលបំផ្លាញឆន្ទៈរបស់ព្រះនោះឡើយ”។

ក្រុមតាលីបង់ត្រូវបានគាំទ្រដោយអ្នកស្រុកនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ពួកគេគ្រប់គ្រងអាហ្វហ្គានីស្ថានពីឆ្នាំ ១៩៩៦ ដល់ ២០០១ ក្នុងនោះក៏មានការគាំទ្រដោយប្រទេស ប៉ាគីស្ថាន សហព័ន្ធអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម និងអារ៉ាប៊ីសាអូឌីត។ តាលីបង់បានធ្វើគ្រប់គ្រងប្រទេសក្រោមច្បាប់ Sharia ដែលជាច្បាប់ដ៏តឹងរ៉ឹងបំផុត ដោយសន្យាថានឹងនាំមកនូវយុត្តិធម៌និងសន្តិសុខដល់ប្រទេស។

ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់តាលីបង់អ្វីគ្រប់យ៉ាងដែលមាននៅក្នុងវប្បធម៌លោកខាងលិចត្រូវបានហាមឃាត់។ បដិវត្តវប្បធម៌មួយបានកើតឡើងសៀវភៅនិងភាពយន្តបរទេសត្រូវបានបំផ្លាញរួមទាំងព្រះពុទ្ធរបស់បាមិយ៉ាន រូបចម្លាក់ព្រះពុទ្ធដែលមានអាយុកាល ១៥០០ ឆ្នាំក៏ត្រូវបានក្រុមនេះបំផ្ទុះចោលដែរ។

ស្ត្រីគ្មានសិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិនោះឡើយទេស្ត្រីត្រូវបានហាមឃាត់មិនឱ្យទទួលការអប់រំនិងហាមឃាត់មិនឱ្យធ្វើការ។ រួមទាំងត្រូវពាក់ម៉ាស់បឺហ្គាពីក្បាលដល់ចុងជើងផងដែរ។

ក្នុងកំឡុងរជ្ជកាលរបស់ក្រុមតាលីបង់បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយក្រុមជ្រុលនិយមជាច្រើនរួមជាមួយក្រុមទាំងមូលមកពីប៉ាគីស្ថាននិងក្រុមថ្មីអាល់កៃដាក្រោមការដឹកនាំរបស់អូសាម៉ាប៊ីនឡាដិន ដើម្បីបង្ក្រាបក្រុមឧទ្ទាមនិងការបះបោរនានា ប្រឆាំងនឹងខ្លួន។

ក្រុមតាលីបង់បានអនុញ្ញាតនិងជួយអាល់កៃដាក្នុងការតាំងមូលដ្ឋាននៅក្នុងអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ដែលនៅក្នុងជំរុំទាំងនោះក្រុមភារវករអាល់កៃដា បានប្រើទីតាំងក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃអំពើភេរវកម្មនៅជុំវិញពិភពលោក។ ក្នុងនោះរួមទាំងហេតុការណ៍ថ្ងៃទី ១១ខែកញ្ញា ដោយបានបើកយន្តហោះទម្លុះចូលចូលមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ ២០០១ ដែលធ្វើឱ្យពិភពលោកភ្ញាក់ផ្អើលជាខ្លាំង។

ក្រោយពីហេតុការណ៍បុកទម្លុះមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មពិភពលោករួចមក ប៉ុន្មានថ្ងៃបន្ទាប់យោធាអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តបានដឹកនាំការលុកលុយដ៏ធំមួយនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ នៅខែធ្នូរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ត្រូវបានផ្តួលរំលំ ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកបានជួយបង្កើតរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យថ្មី នៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន។

ថ្វីបើបរាជ័យនិងគ្មានអំណាចក៏ដោយ ក៏ក្រុមតាលីបង់មួយនេះ មានសមាជិកនៅពាសពេញព្រំដែនប៉ាគីស្ថាន និងមានបន្ទាយរឹងមាំនៅភាគខាងត្បូងនិងខាងកើតអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ក្រុមតាលីបង់បានបន្តបង្កអំពើហិង្សា ដើម្បីប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលថ្មីដែលគាំទ្រដោយអាមេរិករួមមានការថាក់គ្រាប់បែកក្នុងរថយន្ត ការទម្លាក់គ្រាប់បែកការធ្វើឃាតដោយបំផ្ទុះគ្រាប់បែកអត្តឃាត។ ដែលបានឆក់យកជីវិតមនុស្សស្លូតត្រង់ជាច្រើននាក់។

បន្ទាប់ពីក្រុមតាលីបង់បានកាន់កាប់អាហ្វហ្កានីស្ថាននិងបង្កភាពចលាចលអស់រយៈពេលជាង ២០ ឆ្នាំមកហើយ។ នៅឆ្នាំ ២០២០ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានសម្រេចចិត្តចរចាជាមួយមេដឹកនាំតាលីបង់និងរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ដើម្បីព្រាងកិច្ចព្រមព្រៀងបទឈប់បាញ់មួយដើម្បីកុំឱ្យតាលីបង់វាយប្រហារអាមេរិកម្តងទៀត។ ដោយសារតែកងទ័ពអាមេរិកបានចាប់ផ្តើមដកកងទ័ពចេញពីអាហ្វហ្គានីស្ថាន រួមទាំងការដោះលែងអ្នកទោសតាលីបង់ប្រហែល ៥.០០០ នាក់។

នៅថ្ងៃទី ១ ខែឧសភាឆ្នាំ ២០២១ តាលីបង់បានធ្វើការឆ្លៀតឱកាសក្រោយសហរដ្ឋអាមេរិកធ្វើការដកទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ជាហេតុធ្វើឲ្យក្រុមតាលីបង់ធ្វើការរួបរួមគ្នាជាថ្មីម្ដងទៀត ដើម្បីផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានក្នុងរយៈពេលបីខែក្រុមតាលីបង់បានកាន់កាប់បានពីទីក្រុងមួយទៅទីក្រុងមួយរហូតដល់សហគមន៍អន្តរជាតិចាប់ផ្តើមព្រួយបារម្ភថាប្រសិនបើទុកយូរជាងនេះអាហ្វហ្គានីស្ថាននឹងធ្លាក់ចូលទៅក្នុងអំណាចតាលីបង់ទាំងស្រុង។

រហូតដល់នៅថ្ងៃទី ១៥ ខែសីហាទីក្រុងកាប៊ុលបានដួលរលំ។ ប្រធានាធិបតីបានរត់ចេញពីប្រទេស។ ក្រុមតាលីបង់បានលុកលុយចូលវិមានរដ្ឋាភិបាលដោយជោគជ័យនិងផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។ មុនពេលប្រកាសជ័យជំនះនិងការបង្កើតរដ្ឋអ៊ីស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថានជាថ្មីម្តងទៀត ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនៅតែប្រកាន់ឥរិយាបថព្រងើយកណ្តើយ មិនព្រមលូកដៃតទៀតនោះឡើយ។

គេនៅមិនទាន់អាចកំណត់ថាតើទិសដៅនិងវាសនារបស់ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាននឹងទៅជាយ៉ាងណា តើសមាគមន៍អន្តរជាតិនឹងមានការអន្តរាគមន៍បែបណានោះទេ?

សម្រួលអត្ថបទដោយ៖宋麒安

ប្រភព៖Kapook