១. ចំណុចខ្លះៗដែលខ្ញុំបានដឹងអំពីល្ខោនខោលតាមរយ:កម្មវិធី"ជីវិតល្ខោនខោល" • អ្នករបាំសុទ្ធតែជាបុរសហើយពាក់មុខទាំងអស់ លើកលែងតែតួស្រី(តួនាង) ផាត់មុខដូចជាមនុស្សស្រី (មនុស្សប្រុសអាចរាំស្រីបាន) • សម្តែងបានតែក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍និងកំណើតអាទិទេព • ច្រៀងពោល (អ្នកសម្តែងមិនមែនជាអ្នកច្រៀងឬពោលទេ គឺត្រូវប្រើភាសាក្បាច់តាមរយៈអ្នកពោលបរិយាយដំណើររឿង) • ភ្លេងពិណពាទ្យត្រូវបានលេងនៅក្នុងល្ខោនខោល • ល្ខោនខោលអាចហៅថាល្ខោនភាណី, ល្ខោនរាមកេរ្ត៍ ឬ ល្ខោនយក្សរាំ • ល្ខោនខោលជាប្រភេទសិល្បៈទេវៈ • ព្រះរាមមានមុខពណ៌បៃតង • ល្ខោនខោលយកមកសម្តែងតាំងពីសតវត្សទី៩ • ល្ខោនខោលចេញពីទម្រង់ល្ខោនហ្លួង • ទម្រង់ល្ខោនខោលមានច្រើនដូចជាល្ខោនខោលខេត្តបាត់ដំបង ល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែត ខេត្តកណ្តាល ល្ខោនខោលខេត្តកំពង់ធំ និង ល្ខោនខោលភ្នំពេញនៅសាលាភូមិន្ទនិងវិចិត្រសិល្បៈ

២. ហេតុអ្វីបានជាល្ខោនខោលមានសុទ្ធតែបុរសជាអ្នកសម្តែង? លោក ហង់ ភូមិរ៉ា ជាសិល្បករល្ខោនខោលបានលើកឡើងថា រជ្ជកាលមុន ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង គ្មានបុរសណានៅជិតព្រះមហាក្សត្រទេ មានតែនាម៉ឺនតូចធំប៉ុណ្ណោះ ហើយនិងស្រ្តីដែលមានតួនាទីដូចជាស្នំ ឬ ភិលៀង ដែលនៅចាំបម្រើព្រះមហាក្សត្រ។ ដូច្នេះល្ខោនហ្លួងគ្មានបុរសនោះទេ លុះត្រាតែបុរសនោះជាចាស់ទុំទើបគេអនុញ្ញាតឲ្យយកទៅសម្តែងជាតួឥសី។ គេខ្លាចតួបុរសលួចលាក់យកស្នំរបស់ព្រះមហាក្សត្រ។ លោកបន្តថា ដោយសារតែហេតុនេះ ទើបតួស្រីល្ខោនក្នុងវាំងមិនដែលបានជួបបុរសនោះទេ ហើយនៅពេលនោះក៏មានការអញ្ជើញគ្រូបុរាណៗពីព្រះបរមរាជវាំងទៅបង្រៀននៅក្រៅវាំង ប៉ុន្តែគេមិនដឹងថាតើគេចង់ផ្ចាញ់ ឬ មានចេតនាអ្វីនោះទេ ទើបបង្កើតជាក្រុមបុរសរាំបែបបុរាណដែរតែទម្រង់បុរសសុទ្ធ ដោយទទួលបានការគាំទ្រពីព្រះមហាក្សត្រ ។ ដោយឡែក បើយោងតាមគេហទំព័រ Wikipedia (https://km.wikipedia.org/…/%E1%9E%9B%E1%9F%92%E1%9E%81%E1%9…) បានលើកឡើងថា បើតាមអ្នកស្រាវជ្រាវ ដោយសារការដុះដាលនៃសាសនាធ្វើឲ្យសាសនាព្រាហ្មណ៍មានជម្លោះជាមួយសាសនាព្រះពុទ្ធ ក្នុងរជ្ជកាលលព្រះបាទជ័យរវ័្មនទី៧ (១២៤៣ដល់១២៩៥) ក្នុងនោះមាននារីរបាំជាច្រើនត្រូបានសម្លាប់និងធ្វើជាស្រីកំណាន់ ដូច្នេះទើបមានការហ្វឹកហាត់អ្នករបាំបុរស ដើម្បីបង្កើតរបាំនេះផ្អែកទៅលើលទ្ធិអ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ។ ការលើកឡើងស្រដៀងគ្នានេះមាននៅក្នុង សៀវភៅ” ប្រវត្តិល្ខោនខោល” ដែលខ្ញុំបានទាញចេញពីការបង្ហោះក្នុងហ្វេសប៊ុក ដែលខ្ញុំបានបង្ហោះភ្ជាប់ជាមួយនឹង រូបភាពកម្មវិធី” ជីវិតល្ខោនខោល”។ ៣. ចំណុចបន្ថែមអំពីល្ខោនខោល តាមរយៈសៀវភៅ “បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់” របស់ លោក តូច ឈួន ទំព័រទី ១៤១ ដល់ ១៤៣ បានលើកឡើងថា ៖ នៅសម័យលោកម្ចាស់ មានល្ខោនពីរក្រុម គឺ ក្រុមល្ខោនប្រុស(ល្ខោនខោល) និង ក្រុមល្ខោនស្រី។ ក្នុងការពោលក្នុងល្ខោនខោលនាសម័យនោះគេប្រើជាភាសាសៀមសឹងតែទាំងអស់ (ជាសៀមក៏មានខ្មែរក៏មាន) ដែលជាការនិយមរបស់អភិជនសម័យនោះ។ តួសេតាក្នុងសម័យនោះសម្តែងដោយឈ្មោះ គិម ដែលមានទម្រង់មុខ រាងរៅ និង ដៃជើងល្អដូចស្រីដែលល្អផុតលេខ ទើបលោកម្ចាស់ពេញចិត្តជាងគេរហូតដាក់បញ្ញាត្តិថា បើអ្នកណាម្នាក់ធ្វើឲ្យបាក់ម្រាមដៃរបស់នាយគិមមួយ ត្រូវពិន័យជាប្រាប់១០០តំលឹង។ ឈ្មោះ គិម នេះតែម្នាក់គត់ដែលជាបុរសហើយត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលរាំជាមួយក្នុងក្រុមល្ខោនស្រី ដែលតួសំខាន់ៗ សុទ្ធជាប្រពន្ធរបស់លោកម្ចាស់។ ចំណុចមួយទៀតដែលខ្ញុំគិតថាគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍អំពីក្រុមល្ខោនខោលក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ គឺនៅពេលសំដែង បើត្រូវចំឈុតហោះហើរដើរលើអាកាស គេបង្ហូតខ្សែឲ្យតួល្ខោនអណ្តែតត្រសែត ឡើងធ្វើឲ្យអ្នកមើលស្រម៉ៃថានៅស្ថានសួគ៌ពិតមែន។ នៅពេលដែលនាងសេងដាដើរកាត់ភ្លើង សម្តែងស្វាមីភ័ក្តិបង្ហាញព្រះរាម គេបង្កាត់ភ្លើងសន្ធោសន្ធៅមែនទែន ហើយឲ្យតួនាងសេដាដើរ កាត់មែនទែន។ លុះទៅដល់ក្នុងទើបឲ្យគ្រូស្តោះព្រួសឲ្យបាត់រលាកភ្លាម។ គ្រូដែលពូកែខាងក្រុងសំរិទ្ធិនេះ ត្រូវគេនិមន្តមកប្រចាំទុកមុនជាស្រេច។ ការសម្តែងធ្វើឲ្យអ្នកមើលមានអារម្មណ៍ស្តែងបែបនេះ ធ្វើឲ្យខ្ញុំនឹកទៅដល់សម្តីរបស់ លោក ហង់ភូមិរ៉ា ដែលបានលើកឡើងថា ល្ខោនខោលត្រូវការការគាំទ្រពីយុវជននិងចាំបាច់ត្រូវមានថវិកា។ បើសិនជាមានថវិកាគ្រប់គ្រាន់ គឺខ្មែរយើងអាចកែច្នៃឈុតសម្តែងល្ខោនខោលឲ្យកាន់តែល្អប្រសើរ ដូចជាឈុតហោះហើរលើអាកាស ឬ ចង់ឲ្យនាងសេដាផុសចេញពីក្រោមមកលើឆាកក៏បាន។ ពោលគឺខ្មែរយើងមិនខ្វះគំនិតច្នៃប្រឌិតនោះទេ។ លោកបានលើកឡើងទៀតថា ទោះបីយើងមិនមានថវិកាគ្រប់គ្រាន់ក៏ពិតមែន តែយើងមានបច្ចេកទេសនៃការរាំដើម្បីជំនួសឲ្យ ឈុតឆាកដែលត្រូវការតំឡើងបច្ចេកទេសឲ្យដូចពិតៗទាំងនោះបាន។ ៤. បញ្ហាប្រឈមនៃល្ខោនខោល • ខ្វះធនធានមនុស្ស(តួសម្តែង, អ្នកពោល និង អ្នកភ្លេង) • ខ្វះថវិកា • ខ្វះការគាំទ្រ • បុរសទៅហាត់ល្ខោនខោលត្រូវបានគេវាយតម្លៃថាជាភេទទីបី ៥. ល្ខោនហ្លួង • អ្នករបាំសុទ្ធតែជានារី • ច្រៀង • ក្បាច់រាំរបៀបនួន ៦. ក្បាច់ខ្មែរមានបីខ្នាត • ចុងចិញ្ចើម • ចុងដង្ហើម • ថ្នក់សំពត់ ៧. តួរបាំមានបីខ្នាត • ខ្នាតនាង • ខ្នាតនាយរោង • ខ្នាតយក្ស ៨. ក្បាច់បាតខ្មែរមានចំនួន១៥០០ក្បាច់ ៩. សិល្បៈសក្ការមានបី • ល្ខោនស្បែកធំ • ព្រះរាជទ្រព្យ • ល្ខោនខោល អ្វីដែលខ្ញុំបានលើកឡើងពីខាងលើគឺផ្អែកលើការចូលរួមកម្មវិធី”ជីវិតល្ខោនខោល” និងការអានឯកសារខ្លះៗ។ ដូច្នេះវាមិនអាចសព្វគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនិងជៀសពីកំហុសបាននោះទេ។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថានឹងមានមតិកែលំអរនិងបន្ថែមទៅលើចំណុចខ្វះខាតទៅលើអ្វីដែលខ្ញុំបានរៀបរាប់ខាងលើ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់ចូលរួមចែករំលែកនូវអ្វីដែលខ្ញុំបានដឹងដ៏តិចតួចប៉ុណ្ណោះ។ សូមបញ្ជាក់ថារូបភាពដែលខ្ញុំថតនេះ គឺនៅក្នុងរឿង"រាមកេរ្ត៍" ត្រង់ឈុត "សំណោកនាងសេដា" ។ នៅពេលដែលបានស្តាប់បទបង្ហាញរបស់វាគ្មិនអំពីល្ខោនខោល, ការសម្តែងក្បាច់បាត, និង អត្ថន័យនៃក្បាច់ ធ្វើឲ្យខ្ញុំមានចិត្តរីករាយនិងជក់ចិត្តមែនទែនក្នុងការទស្សនាល្ខោនខោលលើកនេះ។ ប្រភព៖ Kim Hana